Drzewo herbaciane (Melaleuca alternifolia (Maiden and Betche) Cheel) z rodziny mirtowatych, nie przypomina w niczym krzewu herbacianego, czyli herbaty chińskiej (Camellia sinensis). Nazwę swą zawdzięcza pierwszym kolonizatorom Australii z XVIII wieku, w tym kapitanowi Cookowi, którzy wzorem Aborygenów używali liści do zaparzania aromatycznego napoju zastępującego herbatę.
Jest to gatunek drzewa lub wysokiego krzewu, endemiczny dla Australii, gdzie rośnie w zachodnich rejonach wzdłuż strumieni i na bagnistych równinach. Obecnie roślina ta jest uprawiana. Drzewo herbaciane osiąga wysokość do 7 m. Ma krzaczastą koronę i przypominającą papier białą korę. Liście są gładkie, miękkie, spiczasto-lancetowate, długości 10–35 mm i szerokości 1 mm z wyraźnymi gruczołami olejkowymi.
Olejek eteryczny jest pozyskiwany przez destylację z parą wodną liści, głównie z gałązek szczytowych, gatunku Melaleuca alternifolia, a także z innych gatunków rodzaju Melaleuca: M. linariifolia i M. dissitiflora. W języku angielskim nazwa olejku brzmi: Tea tree leaf oil lub Tea tree oil.
Głównym składnikiem czynnym, świeżego olejku z drzewa herbacianego, jest monoterpen: terpinen-4-ol. Jego zawartość mieści się w granicach 29-45%. W nieco mniejszych ilościach występują strukturalnie podobne związki: γ-terpinen (12-23%), α-terpinen (8-11%), α-terpineol (2-7%), 1,8-cyneol (2-16%) oraz linalol, p-cymen, α-, β-pinen, i limonen. Olejek z drzewa herbacianego powinien zawierać nie mniej niż 30% terpinen-4-olu i nie więcej niż 15% 1,8-cyneolu, który uważa się za związek podrażniający skórę.
Olejek drzewa herbacianego jest bardzo dobrze znany przede wszystkim z wysokiej aktywności przeciwdrobnoustrojowej: przeciwbakteryjnej, przeciwgrzybiczej, przeciwwirusowej. Wykazano ponadto jego działanie przeciwzapalne, przeciwrobacze oraz przeciwutleniające.
W badaniach in vitro i in vivo aktywność przeciwdrobnoustrojowa olejku obejmowała szerokie spektrum bakterii zarówno tlenowych, jak i beztlenowych, a także drożdżaków i grzybów (m. in. były to Escherichia coli, Staphylococcus aureus, Candida albicans). Terpinen-4-ol jest związkiem decydującym o sile działania przeciwdrobnoustrojowego olejku. Silnie działającymi na drobnoustroje związkami są również α-terpineol, linalol, α-, β-pinen i 1,8-cyneol.
Olejek wykazywał aktywność przeciwzapalną w badaniach farmakologicznych – aplikowany miejscowo znacząco redukował obszar stanu zapalnego i zmniejszał zaczerwienienie skóry (rumień).
Kliniczne badania wykazały łagodzenie objawów słabo i średnio nasilonego trądziku – redukcję zapalnych i niezapalnych zmian (otwartych i zamkniętych zaskórników). Chociaż widoczny efekt działania pojawiał się później (w porównaniu z lekiem syntetycznym - nadtlenkiem benzoilu), to pacjenci stosujący preparat z olejkiem z drzewa herbacianego zgłaszali mniej objawów ubocznych.
Olejek z drzewa herbacianego może być stosowany do objawowego leczenia niewielkich stanów zapalnych skóry i błon śluzowych, infekcji bakteryjnych, wirusowych i grzybiczych skóry, w łagodzeniu swędzenia i podrażnień w przypadku słabo nasilonej grzybicy międzypalcowej stóp – stopy atlety. Inne wskazania to stosowanie w postaci płukanek w leczeniu przeziębienia, bólu gardła i infekcji dziąseł, hemoroidów i infekcji pochwy.
Olejek z drzewa herbacianego jest stosunkowo bezpieczny do stosowania miejscowego. Dlatego jest też komponentem produktów kosmetycznych, używanych: w pielęgnacji skóry, takich jak preparaty nawilżające, balsamy do ciała; w pielęgnacji włosów – szampony i odżywki; w pielęgnacji paznokci; w preparatach do higieny jamy ustnej – płyny do płukania; w preparatach myjących do oczyszczania twarzy, prania ręcznego, mydłach, sprayach i pudrach do stóp, produktach do golenia, kosmetykach stosowanych w zabiegach po woskowaniu.
Olejek z uwagi na działanie przeciwutleniające i przeciwdrobnoustrojowe może być przydatny jako naturalny składnik konserwujący w przemyśle spożywczym, kosmetycznym i farmaceutycznym.
Rany, ukąszenia owadów, opryszczka, brodawki wirusowe – nierozcieńczony olejek w ilości 0,03-0,07 ml (1 kropla) nakładać na chore miejsca, punktowo, przy pomocy patyczka kosmetycznego, 1-3 razy dziennie.
Trądzik i czyraki – stosować tak jak opisano, powyżej 2-3 razy dziennie, lub 0,7-1,0 ml (10 -20 kropli) olejku zmieszać z 100 ml letniej wody – używać do okładów na zmienione chorobowo miejsca.
Grzybica paznokci oraz międzypalcowa stóp – kąpiele stóp: 0,17-0,33 ml (4-6 kropli) eterycznego w odpowiedniej ilości ciepłej wody potrzebnej do pokrycia stóp – moczyć stopy przez 5-10 minut dziennie lub nierozcieńczony olejek nakładać na dotknięty obszar za pomocą wacika lub patyczka kosmetycznego 2-3 razy dziennie.
Stany zapalne jamy ustnej – 0,17–0,33 ml (4-6 kropli) olejku eterycznego wymieszać ze 100 ml wody, używać do płukania gardła kilka razy dziennie.
Może być używany również w aromaterapii np. do inhalacji podczas przeziębienia.
Olejek z drzewa herbacianego stosuje się tylko zewnętrznie. Przy miejscowym stosowaniu może wystąpić kontaktowe zapalenie skóry. Bez konsultacji lekarskiej nie stosować dłużej niż tydzień w leczeniu ran i ukąszeń owadów, miesiąc w leczeniu kurzajek, czyraków, trądziku i grzybicy stóp, 5 dni przy stanach zapalnych jamy ustnej.
Brak danych o możliwości stosowania w okresie ciąży i laktacji.
Może powodować podrażnienia skóry, jeśli jest stosowany miejscowo w dużych stężeniach.
Apteki, sklepy zielarsko-medyczne
dr Renata Dawid-Pać – doktor nauk farmaceutycznych, absolwentka specjalności zielarskiej Wydziału Farmaceutycznego Akademii Medycznej im. K. Marcinkowskiego w Poznaniu. Ukończyła również studia podyplomowe na kierunku Chemia Kosmetyczna na Politechnice Warszawskiej.
Pracownik naukowy Uniwersytetu Medycznego w Poznaniu. W Katedrze Naturalnych Surowców Leczniczych i Kosmetycznych zajmowała się badaniami składu chemicznego roślin, ich zastosowaniem w fitoterapii i kosmetologii oraz opracowywaniem składu kosmetyków.
Promotorka wielu prac magisterskich o tematyce kosmetologicznej, współautorka podręczników i książek popularno-naukowych.