Nazwa salvia pochodzi od łacińskiego słowa „salvare”, co oznacza leczyć, zbawiać, ratować.
Ze względu na różnorodność związków czynnych liście szałwii są jednym z najbardziej wszechstronnych i najczęściej stosowanych leków roślinnych.
Jest jedną z ważniejszych uprawnych roślin zielarskich o wielokierunkowym zastosowaniu leczniczym, kulinarnym i kosmetycznym.
W starożytności była symbolem zdrowia i długowieczności. Egipcjanie dodawali ją do pokarmów, by zwiększyć liczebność populacji po epidemiach. Starożytni Rzymianie uważali ją za świętą, miała strzec ich zdrowia i cnót domowych. Grecy i Rzymianie stosowali ją naproblemy ze wzrokiem, utratę pamięci oraz ukąszenia węża.
W średniowieczu stosowano ją jako lek na przeziębienia, gorączkę, choroby wątroby i zaparcia.
Szałwia jest rośliną wieloletnią. Szałwia pochodzi z Basenu Morza Śródziemnego, od kilku już wieków jest uprawiana w Polsce. Jest to roślina wieloletnia, dochodząca od 30 do 70 cm. Zakwita w drugim roku życia w maju i czerwcu, a w sierpniu wydaje owoce. Jest to krzewina o filcowanych, pokładających się pędach. Liście ma szare, kosmate, a kwiaty fiołkowe, czasem białe zebrane w szczytowe niby-okółki.
Jest rośliną delikatną. Uprawy wymagają starannej ochrony przed mrozami, osłoniętego i słonecznego stanowiska oraz wilgotnej i zasobnej w wapń gleby.
Do celów leczniczych wykorzystywane są liście szałwii. Już w pierwszym roku życia rośliny można zebrać 1/3 liści. W drugim roku ścina się pędy w początkowym okresie kwitnienia, kiedy zawierają najwięcej olejku eterycznego. Liście suszy się w miejscach ocienionych, przewiewnych, w temperaturze do 35 stopni C.
Główne związki rośliny to garbniki pirokatechionowe (3-7%), kwasy wielofenolowe, olejek eteryczny (tujon, cyneol, kamfora, pinen), sapogeniny trójterpenowe, związek goryczowy pikrosalwina, nieokreślony związek estrogeny, prowitamina A, witamina PP, B, C, sole mineralne.
W doświadczeniach wykazano, że liście szałwii mają działanie przeciwpotne, przeciwzapalne, żołądkowe, dezynfekujące, oraz przeciwcukrzycowe.
Działanie przeciwpotne występuje szybko, maksimum osiąga po 2–3 godzinach i trwa 3 dni.
Wyciągi z surowca podaje się w nadmiernej potliwości różnego pochodzenia, np. potliwości w stanach gorączkowych, w nadczynności tarczycy, również potliwości na tle zaburzeń nerwicowych.
Działanie przeciwzapalne szałwia wykazuje po podaniu doustnym i po zastosowaniu zewnętrznym.
Hamuje też wzrost drobnoustrojów Gram–dodatnich i antybiotykoopornych, w mniejszym stopniu Gram–ujemnych, unieczynnia toksyny bakteryjne.
Zmniejsza przepuszczalność ścian naczyń włosowatych i hamuje drobne krwawienia w przewodzie pokarmowym, pobudza wydzielanie soku żołądkowego i działa wiatropędnie, zarówno u dzieci jak i u osób dorosłych.
Jest korzystna w leczeniu chorób wątroby przebiegających z upośledzonym wytwarzaniem żółci lub po toksycznym uszkodzeniu wątroby.
Pod wpływem szałwii zostają przywrócone naturalne ruchy perystaltyczne okrężnicy i czynność skurczowa jelit, poprawia się trawienie i przyswajanie składników pokarmowych.
Ponadto stwierdzono, że wyciągi z szałwii obniżają nieznacznie poziom cukru we krwi i mają praktyczne znaczenie w leczeniu lekkich początkowych przypadków cukrzycy. Jest to jednak działanie słabe i jedynie uzupełnia działanie innych leków przeciwcukrzycowych.
Również w stanach nieżytowych i zapalanych w przewodzie pokarmowym, zwłaszcza, gdy przebiegają z nadmierną fermentacją, niedoborem soków trawiennych, z przekrwieniem błon śluzowych, stanem skurczowym i niezbyt obfitym krwawieniem. Pomocniczo, szałwię stosuje się jako składnik mieszanek ziołowych stosowanych w uszkodzeniach wątroby przez endogenne toksyny i chemioterapeutyki oraz w mieszankach przeciwcukrzycowych.
Zewnętrznie stosuje się w zapaleniu jamy ustnej, gardła, anginie, ropnym zapaleniu dziąseł, jest najbardziej znana właśnie do tego typu zastosowań.
Stosuje się ją także przy zapaleniu skóry, czyrakach, ropniach, oparzeniach I stopnia, oraz trudno gojących się ranach w postaci okładów.
Jest skuteczna w leczeniu grzybic.
Działa tonizująco.
Szałwia lekarska jest w Polce bardzo popularnym ziołem. Znajdziemy ją w niemal każdej aptece, sklepie zielarskim, a nawet w wielu sklepach spożywczych. Możemy ją także zamówić w zielarskich sklepach internetowych, np. krainaziol.pl (cena około 19zł / 100 g).
1 łyżkę rozdrobnionych liści szałwi zalać szklanką wrzącej wody i zaparzać pod przykryciem 15 min.
Przecedzić.
Stosowanie:
Pić trzy razy dziennie po pół szklanki w nieżycie żołądka i jelit, w zaburzeniach trawiennych jak bóle brzucha, także w nieżytach górnych dróg oddechowych i nadmiernym poceniu się.
Zewnętrzny napar stosuję się do płukania w stanach zapalnych jamy ustnej, gardła i dziąseł, przy anginie, w pleśniawkach i zapaleniu migdałków.
Okłady z naparu stosuję się na trudno gojące rany, owrzodzenia, oparzenia, odmrożenia, również przy użądleniu przez pszczoły i osy, także do obmywania zewnętrznych narządów płciowych w postaci tamponów dopochwowych oraz do irygacji ( po rozcięczeniu z wodą).
5 łyżek szałwii należy zalać 1 litrem wrzącej wody.
Parzyć pod przykryciem 15 minut.
Przecedzić.
Wlać napar do kąpieli.
Stosowanie:
Stosuje się w chorobie reumatycznej i schorzeniach skóry np. egzemie, świądzie, oparzeniu stosuje się kąpiele ziołowe w naparze z szałwii.