Arcydzięgiel lekarski (Archangelica officinalis) pochodzi z gatunku arcydzięgiel litwor z rodziny baldaszkowatych. Znany jest także pod następującymi nazwami: dzięgiel wielki, dzięgiel lekarski, archangielski korzeń, anielski korzeń, anielskie ziele, Ziele Świętego Ducha. Można go spotkać dziko rosnącym w Europie i Azji, ale jest także uprawiany do celów leczniczych. W Polsce arcydzięgiel rośnie w Sudetach i Karpatach oraz w dolinach rzek, nad jeziorami i w pasie nadmorskim. Lubi wilgotne, żyzne gleby.
W Polsce jest pod ścisłą ochroną, więc należy zaopatrywać się w preparaty z arcydzięgla w aptekach i sklepach zielarskich, lub wyhodować swoją "roślinkę" na działce albo w ogrodzie. Legendy głoszą, że gdy w średniowieczu w Europie szalała epidemia dżumy, na Ziemię zstąpił archanioł Gabriel i wskazał arcydzięgiel jako środek przeciw zarazie. Na świecie dżuma zbierała śmiertelne żniwo. Zmarło wówczas miliony ludzi. Sądzono, że żucie korzenia arcydzięgla przyczyniło się do unicestwienia tej choroby. Roślina ta była otaczana wielką czcią i tajemnicą. Do dziś nazywana jest "anielskim zielem". Jej łacińska nazwa "Archangelica" pochodzi od archanioła.
Jest to wielka, dochodząca nawet do 3 metrów wysokości roślina. Ma grubą, w środku pustą łodygę w kolorze fioletowo-zielonym i olbrzymie, pierzaste, ciemnozielone liście. Drobne żółtawo-zielonkawo-białe kwiaty są zebrane w wielokwiatowe baldachy. Kwitnie od czerwca do sierpnia. Wydziela silny, aromatyczny zapach.
Arcydzięgiel zawiera olejki eteryczne, kwasy organiczne, kumarynę.
Jako surowca zielarskiego używa się korzenia, kwiatów i owoców. Najbardziej znana jest nalewka i spirytus z arcydzięgla. Korzenie można kupić w sklepach zielarskich.
Arcydzięgiel przede wszystkim działa korzystnie na układ trawienny. Pobudza wydzielanie soków trawiennych i żółci. Likwiduje wzdęcia, stany skurczowe jelit i żołądka, reguluje wypróżnianie i pobudza apetyt.
Zioło to silnie oddziałuje na układ nerwowy. Likwiduje objawy wyczerpania nerwowego, działa antydepresyjnie i uspokajająco. Skutecznie ułatwia oddychanie, podnosi odporność organizmu i działa moczopędnie. Jest również lekiem obniżającym ciśnienie krwi.
Naparem lub odwarem można przemywać skórę zakażoną bakteriami, trądzikową, tłustą.
Preparaty na spirytusie wcierane w bolące miejsca mają właściwości przeciwreumatyczne i przeciwartretyczne. Działają przeciwbólowo i odkażająco.
Arcydzięgiel ma zastosowanie także w kuchni. Używany jest do wyrobu kostek bulionowych, likierów, sosów. Liście można dodawać do ryb i owoców morza, sałatek, zup. Łodygi, podobnie jak szparagi, przyrządzone z masłem smakują wyśmienicie. Można je dodawać do pieczenia wieprzowiny. Kandyzowane ogonki liściowe i fragmenty baldachów, tzw. anżelika służą do dekoracji ciast i deserów.
100g korzenia arcydzięgla zalać 500g alkoholu (40-60%). Po 2 tygodniach odcedzić.
Zażywać 1-2 łyżeczki dwa do trzech razy dziennie przy kolkach, przeziębieniach, zdenerwowaniu, zadyszce.
Łyżkę stołową korzenia arcydzięgla zaparzyć półtora szklanki wrzątku. Parzyć pod przykryciem 20 min. Odstawić na 10 min. Przecedzić przez sitko.
Pić w celu pobudzenia soków trawiennych po pół szklanki naparu 3 razy dziennie przed posiłkami. Do usunięcia nagromadzonych gazów - pół szklanki po jedzeniu 3 razy dziennie.
Po pół łyżki stołowej arcydzięgla i kozłka lekarskiego zaparzyć szklanką wrzątku. Parzyć pod przykryciem 10 min. Przecedzić przez sitko.
Pić przy bezsenności szklankę ciepłego naparu na noc.
Po łyżce stołowej arcydzięgla i mięty zaparzyć 2 szklankami wrzątku. Parzyć pod przykryciem 10 min. Przecedzić przez sitko.
Pić w razie kolki wątrobowej szklankę ciepłego naparu co 2 godziny.